In principe bestaat een haiku uit drie regels, waarvan de eerste en de laatste regel vijf lettergrepen hebben en de middelste regel over zeven lettergrepen beschikt.
Tóch kom je steeds vaker haiku’s tegen die afwijken van dit stramien. Mogen deze varianten dan wel als een haiku worden beschouwd?
De meningen hierover zijn verdeeld. Mijn ervaring is dat veel (beginnende) haikudichters zich min of meer angstvallig aan het 5/7/5-stramien vastklampen, terwijl anderen dit juist bewust loslaten. Van beide standpunten valt iets te zeggen.
De klassieke haiku maakt geen gebruik van regels en lettergrepen zoals wij die in het westen kennen. In Japan wordt een haiku vaak in één of meerdere verticale lijnen weergegeven. De driedeling en het schema van 5/7/5 'lettergrepen' zijn hierin wel te herkennen. Maar in plaats van de lettergrepen zoals wij die kennen, werkt men in Japan met klanken, die in 'morae' worden uitgedrukt. Een mora is een tijdseenheid voor een klank.
Neem bijvoorbeeld het woord 'ei' dat uit één lettergreep bestaat en uitgesproken wordt in één korte klank. Je zou je kunnen voorstellen dat dit woord één mora lang is. Het woord 'melk' daarentegen, dat eveneens uit één lettergreep bestaat, zou je kunnen zien als een woord met twee morae. Veel mensen spreken het immers uit als 'mè-luk'.
Omdat morae (of mora's) vaak korter zijn dan onze lettergrepen, duurt de westerse haiku doorgaans langer dan zijn Japanse variant. Om de klassieke haiku wat meer te benaderen, valt het dan ook goed te verdedigen dat de moderne haiku in kortere varianten kan worden geschreven, bijvoorbeeld door het hanteren van twaalf lettergrepen in plaats van de gebruikelijke zeventien, zoals ik dat in onderstaand voorbeeld heb gedaan.
bosgeluiden –
ergens knapt een tak
een uiltje
Het volgen van een vooraf vastgesteld patroon heeft overigens ook zijn voordelen. Zo word je als schrijver in zekere zin gedwongen om dieper na te denken over je woordkeuze. Je gaat eerder op zoek naar alternatieve woorden, waardoor je woordenschat soms weer wat wordt verrijkt. Bovendien vind ik het leuker om mezelf uit te dagen door de haiku in het 5/7/5-stramien te vangen.
Persoonlijk geef ik er op dit moment dan ook de voorkeur aan om in eerste instantie mijn waarneming in het welbekende 5/7/5-stramien te schrijven. Dreigt dit ten koste te gaan van de kwaliteit, dan kies ik er doorgaans voor om over te stappen naar een 'afwijkende' haiku, waarbij ik een bandbreedte aanhoud van twaalf tot en met zeventien lettergrepen. Hoe de lettergrepen over de drie regels worden verdeeld, maakt uiteindelijk niet zo heel erg veel uit.
Schrijf je liever volgens het 5/7/5-stramien? Blijf dat dan gewoon doen. Maar wees waakzaam voor overtollige woorden!
Ron de Haas
Voor meer informatie over de mora zie: Wikipedia.
